Vuurwerk is populair in Nederland. Na een daling van het afsteken van vuurwerk door het vuurwerkverbod in 2021, wordt er weer veel vuurwerk afgestoken door consumenten. Maar het afsteken van vuurwerk geeft geluidhinder en risico’s voor de veiligheid. Ook heeft het invloed op de luchtkwaliteit. Tijdens de jaarwisseling leidt het afsteken van vuurwerk in korte tijd tot een forse stijging in luchtverontreiniging. De concentratie fijnstof (PM2.5 en PM10) in de lucht is dan sterk verhoogd. De fijnstofuitstoot (PM10 ) tijdens oud en nieuw is ongeveer 5% van de totale nationale fijnstofuitstoot in een jaar.
Fijnstof, ook wel PM10 of PM2,5 genoemd, is een verzamelterm voor luchtverontreinigende vaste en vloeibare deeltjes die kleiner zijn dan respectievelijk 10 of 2,5 micrometer. PM2,5 is dus een onderdeel van PM10. Voorbeelden van deeltjes van rond de 10 micrometer zijn bodemstof en vliegas. Bij de kleinere deeltjes van rond de 2,5 micrometer gaat het bijvoorbeeld om ammoniumzouten, organische deeltjes en roet.
De sectoren verkeer, consumenten, landbouw en industrie zijn alle vier belangrijke bronnen van fijnstofemissie (uitstoot). Het precieze aandeel van deze sectoren is verschillend, afhankelijk of je naar PM10 of PM2,5 kijkt (zie figuur 1). Een groot deel van de fijnstof die consumenten uitstoten is te herleiden naar houtstook maar ook het afsteken van vuurwerk.
Figuur 1: Aandeel van de diverse sectoren aan de uitstoot van PM2,5 en PM10 voor 2023. (Data uit de 1990-2022 reeks met voorlopige emissiecijfers voor 2023). Als gevolg van afronding kan de optelling naar totaal afwijken van 100%.
Fijnstofuitstoot door afsteken vuurwerk stijgt na vuurwerkverbod weer
In figuur 2 zie je dat de fijnstofuitstoot door het afsteken van vuurwerk door de jaren heen flink is toegenomen. De piek ligt in 2015. De uitstoot van PM10 lag toen, met 1,7 kiloton, een factor vier hoger ten opzichte van 1990. Dit komt vooral omdat er meer vuurwerk werd afgestoken. Na 2015 wordt een daling ingezet met een uitschieter naar beneden in 2021. In dat jaar werd een landelijk vuurwerkverbod ingesteld als onderdeel van de coronamaatregelen.
Figuur 2. Uitstoot fijnstof door afsteken vuurwerk. De jaartallen gaan over de emissie in dat jaar op 1 januari vanaf 0:00 uur. Jaartal 2022 heeft dus betrekking op de nieuwjaarsnacht van 2021 naar 2022 (data uit de 1990-2022 reeks met voorlopige emissiecijfers voor 2023).
In het laatst beschikbare jaar, 2023, is er weer sprake van een toename tot aan een hoeveelheid vergelijkbaar met 2017.
De totale uitstoot van PM10 door vuurwerk was in 2023 1,4 kiloton. De totale uitstoot van PM10 in 2023 was 29,3 kiloton. Dit betekent dat het afsteken van vuurwerk in 2023 4,8% van de totale jaarlijkse PM10 uitstoot in Nederland bedraagt. Van PM2.5 werd in 2023 door het afsteken van vuurwerk 738 ton uitgestoten. Dat is 4,5% van de totale jaarlijkse PM2.5 uitstoot.
Aandeel vuurwerk in fijnstofuitstoot
De totale fijnstofemissie in Nederland was in 1990 85 kiloton en is sindsdien sterk gedaald tot rond de 30 kiloton. Het aandeel van vuurwerk in de totale fijnstofemissies is daarentegen toegenomen (zie figuur 3). Dit komt enerzijds omdat de hoeveelheid afgestoken consumentenvuurwerk sinds 1990 is toegenomen. Anderzijds is de uitstoot van andere belangrijke bronnen, zoals verkeer en industrie, afgenomen. Daardoor daalde het totaal van fijnstofemissies maar steeg het relatieve aandeel van de vuurwerkuitstoot. De drastische afname in 2021 is ook hier als gevolg van het vuurwerkverbod. In 2023 wordt de trend van de jaren voor corona weer vervolgd.
Figuur 3. Het aandeel van vuurwerk in de fijnstofuitstoot sinds 1990. (data uit de 1990-2022 reeks met voorlopige emissiecijfers voor 2023).
Aanpassingen ten opzichte van 1990-2021 reeks
De emissie van fijnstof van vuurwerk wordt berekend door de gebruikte hoeveelheid vuurwerk te vermenigvuldigen met de emissiefactor van vuurwerk. De gebruikte hoeveelheid vuurwerk wordt gebaseerd op de verkoopcijfers van de vuurwerkbranche. Er heeft bij het samenstellen van de 1990-2022 reeks een correctie plaatsgevonden op deze verkoopcijfers, waardoor er sindsdien een aanmerkelijk lagere emissie van fijnstof door vuurwerk wordt berekend ten opzichte van de 1990-2021 reeks.
Weersomstandigheden
Door het afsteken van vuurwerk is er tijdelijk een hoge uitstoot van fijnstof. Dat betekent alleen niet dat de luchtkwaliteit automatisch slechter is. De weersomstandigheden hebben een grote invloed. Een belangrijke factor hierin is de windsnelheid. Bij een hogere windsnelheid zal de verontreiniging in de lucht sneller verdunnen dan bij een lagere windsnelheid. Als het mistig weer of windstil is, blijft de uitgestoten fijnstof het langst aanwezig in de lucht. Kijk hier voor meer informatie over luchtverontreiniging tijdens de jaarwisseling.
Invloed op de gezondheid
De invloed van de fijnstofuitstoot tijdens de jaarwisseling op de gezondheid is lastig te onderzoeken vanwege de korte blootstellingsperiode. De concentratie fijnstof in de lucht door afgestoken vuurwerk kan, net als andere luchtverontreiniging, leiden tot een verminderde longfunctie, verergering van astma en een toename van luchtwegklachten zoals piepen, hoesten en kortademigheid. Vooral mensen met longaandoeningen, zoals astma en COPD, en (oudere) mensen met hart- en vaatziekten kunnen last ondervinden.
Er geldt een Europese grenswaarde voor fijnstof voor een gemiddelde concentratie over een hele dag (24 uur), die 35 keer per jaar mag worden overschreden. De daggemiddelde grenswaarde voor fijnstof kan op oud- of nieuwjaarsdag lokaal overschreden worden. In de piekuren, in de uren na middernacht, kunnen fijnstofconcentraties hoog oplopen. Ondanks de relatief korte blootstellingsduur kunnen vooral mensen in de bovengenoemde risicogroepen daar last van krijgen.
Overige emissies door vuurwerk
Bij het afsteken van vuurwerk komen naast fijnstof ook zwaveldioxide en verschillende zware metalen vrij. Vuurwerk is nagenoeg de enige uitstoter van de metalen barium en strontium. 30% van het koper en 15% van het antimoon dat wordt uitgestoten, is afkomstig van vuurwerk (cijfers voor 2020). 10% van de uitgestoten metalen komt door het afsteken van vuurwerk in de lucht terecht. De overige 90% verdwijnt in het riool, in de bodem of wordt opgeruimd.
Schattingen Emissieregistratie
Voor het berekenen van luchtverontreinigingsemissies zijn veel verschillende cijfers nodig. Voor vuurwerk wordt gebruik gemaakt van verkoopcijfers en emissiefactoren uit de literatuur. Voor een deel van de cijfers (illegaal en buitenlands vuurwerk) wordt een aanname gedaan. Daarom zijn de emissies van vuurwerk in de Emissieregistratie onzekerder dan de emissies van de meeste andere sectoren in de Emissieregistratie.