Fijnstof, ook wel PM₁₀ of PM_2,5 genoemd, is een verzamelterm voor luchtverontreinigende vaste en vloeibare deeltjes die kleiner zijn dan respectievelijk 10 of 2,5 micrometer. PM_2,5 is dus een onderdeel van PM₁₀. Voorbeelden van deeltjes van rond de 10 micrometer zijn bodemstof en vliegas. Bij de kleinere deeltjes van rond de 2,5 micrometer gaat het bijvoorbeeld om ammoniumzouten, organische deeltjes en roet.

De sectoren verkeer, consumenten, landbouw en industrie zijn alle vier belangrijke bronnen van fijnstofemissie (uitstoot). Het precieze aandeel van deze sectoren is verschillend, afhankelijk of je naar PM₁₀ of PM_2,5 kijkt (zie figuur 1). Een groot deel van de fijnstof die consumenten uitstoten is te herleiden naar houtstook maar ook het afsteken van vuurwerk.

Figuur 1: Aandeel van de diverse sectoren aan de uitstoot van PM₁₀  en PM2_2,5 voor 2020 (Data uit de 1990-2020 reeks).

Fijnstofuitstoot door afsteken vuurwerk stijgt

In figuur 2 zie je dat de fijnstofuitstoot door het afsteken van vuurwerk door de jaren heen flink is toegenomen, met een factor vier. Dit komt vooral omdat er meer vuurwerk wordt afgestoken. In 2021 is een grote daling te zien door het vuurwerkverbod tijdens de jaarwisseling van 2020 naar 2021. We zoomen daarom in op het jaar 2020, de laatste jaarwisseling voor de corona-uitbraak.

Figuur 2: Uitstoot fijnstof door afsteken vuurwerk. De jaartallen gaan over de emissie in dat jaar op 1 januari vanaf 0:00 uur. Jaartal 2020 heeft dus betrekking op de nieuwjaarsnacht van 2019 naar 2020 (data uit de 1990-2020 reeks, data voor het 2021 betreffen voorlopige cijfers).

De totale uitstoot van PM₁₀ door vuurwerk was in 2020 2,1 kton. De totale uitstoot van PM₁₀ in 2020 was 29,9 kton. Dit betekent dat het afsteken van vuurwerk 7% van de totale jaarlijkse PM₁₀ uitstoot in Nederland bedraagt. Van PM_2,5 werd in 2020 door het afsteken van vuurwerk 1,1 kton uitgestoten. Dat is 6% van de totale jaarlijkse PM_2,5  uitstoot. 

Groter aandeel vuurwerk in fijnstofuitstoot

Het aandeel van vuurwerk in de totale fijnstofemissies neemt toe (zie figuur 3). Dit komt enerzijds omdat de hoeveelheid afgestoken consumentenvuurwerk sinds 1990 is toegenomen. Anderzijds is de uitstoot van andere belangrijke bronnen, zoals verkeer en industrie, afgenomen. Daardoor daalde het totaal van fijnstofemissies, maar steeg het relatieve aandeel van de vuurwerkuitstoot.

Figuur 3: Het aandeel van vuurwerk in de fijnstofuitstoot is de afgelopen jaren toegenomen.

Ook zijn enkele aanpassingen in de berekeningen gedaan. Zo is de emissiefactor[1] van PM₁₀ voor de jaren 1990-2020 in 2022 bijgesteld. Nieuwe inzichten laten namelijk zien dat vuurwerk ook stofdeeltjes groter dan 2,5 micrometer uitstoot. Voorheen werd aangenomen dat stofdeeltjes uit vuurwerk alleen bijdroegen aan PM_2,5 en was de uitstoot van PM₁₀ dus gelijk aan die van PM_2,5. In de bijgestelde emissiefactor is hier rekening mee gehouden. Deze nieuwe methodiek volgt de internationale richtlijnen voor emissieberekeningen. Tot slot zijn van de verkoopcijfers van het vuurwerk, die voor de uitstootberekening worden gebruikt, voor de jaren vanaf 2015 cijfers van Eurostat gebruikt. Eerder werden de verkoopcijfers van het CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) gebruikt, maar specifieke statistische gegevens die nodig zijn voor de berekening zijn daar niet meer beschikbaar. Door deze aanpassingen is de fijnstofuitstoot door het afsteken van vuurwerk hoger dan in eerdere jaren werd gedacht.

Weersomstandigheden

Door het afsteken van vuurwerk is er tijdelijk een hoge uitstoot van fijnstof. Dat betekent alleen niet dat de luchtkwaliteit automatisch slechter is. De weersomstandigheden hebben een grote invloed. Een belangrijke factor hierin is de windsnelheid. Bij een hogere windsnelheid zal de verontreiniging in de lucht sneller verdunnen dan bij een lagere windsnelheid. Als het mistig weer of windstil is, blijft de uitgestoten fijnstof het langst aanwezig in de lucht. Kijk hier voor meer informatie over luchtverontreiniging tijdens de jaarwisseling.

Invloed op de gezondheid

De invloed van de fijnstofuitstoot tijdens de jaarwisseling op de gezondheid is lastig te onderzoeken vanwege de korte blootstellingsperiode. De concentratie fijnstof in de lucht door afgestoken vuurwerk kan, net als andere luchtverontreiniging, leiden tot een verminderde longfunctie, verergering van astma en een toename van luchtwegklachten zoals piepen, hoesten en kortademigheid. Vooral mensen met longaandoeningen, zoals astma en COPD, en (oudere) mensen met hart- en vaatziekten kunnen last ondervinden.

Er geldt een Europese grenswaarde voor fijnstof  voor een gemiddelde concentratie over een hele dag (24 uur), die 35 keer per jaar mag worden overschreden. De daggemiddelde grenswaarde voor fijnstof kan op oud- of nieuwjaarsdag lokaal overschreden worden. In de piekuren, in de uren na middernacht, kunnen fijnstofconcentraties hoog oplopen. Ondanks de relatief korte blootstellingsduur kunnen vooral mensen in de bovengenoemde risicogroepen daar last van krijgen.

Overige emissies door vuurwerk

Bij het afsteken van vuurwerk komen naast fijnstof ook zwaveldioxide en verschillende zware metalen vrij. Vuurwerk is nagenoeg de enige uitstoter van de metalen barium en strontium. 30% van het koper en 15% van het antimoon dat wordt uitgestoten, is afkomstig van vuurwerk (cijfers voor 2020). 10% van de uitgestoten metalen komt door het afsteken van vuurwerk in de lucht terecht. De overige 90% verdwijnt in het riool, in de bodem of wordt opgeruimd.

Schattingen Emissieregistratie

Voor het berekenen van luchtverontreinigingsemissies zijn veel verschillende cijfers nodig. Voor vuurwerk wordt gebruik gemaakt van verkoopcijfers en emissiefactoren uit de literatuur. Voor een deel van de cijfers (illegaal en buitenlands vuurwerk) wordt een aanname gedaan. Daarom zijn de emissies van vuurwerk in de Emissieregistratie onzekerder dan de emissies van de meeste andere sectoren in de Emissieregistratie.